विलोम शब्द किसे कहते हैं antonyms in hindi , विलोम शब्द हिन्दी क्या होगा ? परिभाषा , उदाहरण , प्रश्न
इसे ही विपर्याय अथवा विपरीतार्थक शब्द कहते हैं । परस्पर विपरीत अर्थ का बोध कराने वाले शब्द ही विलोम शब्द कहलाते हैं । नीचे विलोम शब्दों की सूची दी जा रही है।
शब्द विलोम शब्द शब्द विलोम शब्द
(अ) से शुरु होने वाले शब्द और उनके विलोम शब्द निम्नलिखित है –
अपर्ण – ग्रहण
अभिज्ञ – अनभिज्ञ
अथ – इति
अनाथ – सनाथ
अवनति – उन्नति
अंतरंग – बहिरंग
अनुग्रह – विग्रह
अतिवृष्टि – अनावृष्टि
अधुनातन – पुरातन
अदोष – सदोष
अल्पायु – दीर्घायु
अल्पज्ञ – बहुज्ञ
अनुराग – विराग
अवनि – अम्बर
अवनत – उन्नत
अनुकूल – प्रतिकूल
अर्थ – अनर्थ
अधः – उपरि
अज्ञ – विज्ञ
अधम – उत्तम
अमर – मत्र्य
अनुरक्ति – विरक्ति
अतल – वितल
अग्रज – अनुज
अनुलोम – प्रतिलोम
अत्यधिक – स्वल्प
अपेक्षा – उपेक्षा
अनन्त – शान्त
अस्त – उदय
अल्प – बहु
अर्पित – गृहीत
अधीत्यका – उपत्यका
अमावस्या – पूर्णिमा
अन्तर्मुखी – बहिर्मुखी
अंतद्र्वंद्व – बहिद्र्वन्द्व
अन्त – आदि
अग्नि – जल
अंगीकार – अस्वीकार
अस्वस्थ – स्वस्थ
अग्र – पश्चात्
अगम – सुगम
अर्जन – वर्जन
अल्पसंख्यक – बहुसंख्यक
अकाल – सुकाल
अलभ्य – लळय
अरूचि – सुरूचित
अति – अल्प
अंधकार – प्रकाश
अमृत – विष
अभ्यस्त – अनभ्यस्त
अधिक – अल्प
अपमान – सम्मान
अध – अनध
अस्वस्थ – स्वस्थ अ
राग – सुराग
अग्नि – जल
(आ) से शुरु होने वाले शब्द और उनके विलोम शब्द निम्नलिखित है –
आगत – विगत
आयात – निर्यात
आतुर – अनातुर
आधुनिक – प्राचीन
आकृष्ट – विकृष्ट
आंकपित – निष्कंपित
आकाश – पाताल
आहार – अनाहार
आविर्भाव – तिरोभाव
आख्यात – अनाख्यात
आरोह – अवरोह
आगामी – विगत
आग्रह – दुराग्रह
आचार – अनाचार
आश्रित – अनाश्रित
आकीर्ण – विकीर्ण
आदत्त – प्रदत्त
आत्मा – परमात्मा
आदर – अनादर
आधार – आधेय, लंब
आदान – प्रदान
आदि – अन्त
आमिष – निरामिष
आवाहन – विसर्जन
आरम्भ – अन्त
आवृत्त – अनावृत्त
आकर्षण – विकर्षण
आर्द्र – शुष्क
आकुंचन – प्रसारण
आच्छादित – अनाच्छादित
आशा – निराशा
आसक्त – अनासक्त
आस्तिक – नास्तिक
आय – व्यय
आभ्यन्तर – बाह्य
आतप – अनातप, छाया
आलोक – अंधकार
आदृत – अनादृत
आरूढ़ – अनारूढ़
आत्मीय – अनात्मीय
आस्था – अनास्था
आजादी – गुलामी
आहूत – अनाहूत
आहत – अनाहत
(इ-ऊ) से शुरु होने वाले शब्द और उनके विलोम शब्द निम्नलिखित है –
ईश्वर – जीव
इष्ट – अनिष्ट
इहलोक – परलोक
ईद – मुहर्रम
ईश – अनीश
इच्छा – अनिच्छा
उपकार – अपकार
उपसर्ग – प्रत्यय
उदय – अस्त
उत्कर्ष – अपकर्ष
उन्मूलन – रोपण
उन्नति – अवनति
उदात्त – अनुदात्त
उदार – कृपण
उत्साह – अनुत्साह
उत्कृष्ट – निकृष्अ
उचित – अनुचित
उपस्थित – अनुपस्थित
उत्तम – अधम
उपयोग – दुरूप्योग
उधम – निरूधम
उन्मीलन – निमीलन
उत्थान – अनुपयुक्त
उच्च – निम्न
उत्थान – पतन
उन्मुख – विमुख
उधार – नकद
उत्तीर्ण – अनुत्तीर्ण
उपरि – अधः
उपचार – अपचार
उपचय – अपचय
उद्धत – विनीत
उपमेय – अनुपमेय
उदयाचल – अस्ताचल
उग्र – सौम्य
उत्तरायण – दक्षिणायन
(ए-ऋ) से शुरु होने वाले शब्द और उनके विलोम शब्द निम्नलिखित है –
एक – अनेक
एकतंत्र – बहुतंत्र
एकता – अनेकता
एकमुख – बहुमुख
एकत्र – विकीर्ण
एड़ी – चोटी
ऐक्य – अनैक्य
ऐश्वर्य – अनैश्वर्य
ऐतिहासिक – अनैतिहासिक
ऐहिक – पारलौकिक
ऋत – अनृत
ऋजु – वक्र
(क-ख-ग-घ) से शुरु होने वाले शब्द और उनके विलोम शब्द निम्नलिखित है –
कृपण – दाता
कुसुम – वज्र
कर्मण्य – अकर्मण्य
कर्कशा – सुशीला
कोप – कृपा
क्रोध – क्षमा
कुमार्ग – सुमार्ग
कलुषण् – निष्कलुष
कृत्रिम – प्रकृत
कुटिल – सरल
कृश – पुष्ट
क्रुर – अक्रूुर
कपट – निष्कपट
कपूत – सपूत
क्रय – विक्रय
कटु – मधु
कृतज्ञ – कृतध्न
कर्म – निष्कर्म
क्रूण – निष्ठुर
कायर – निडर
कृष्ण – श्वेत
कनिष्ठ – ज्येष्ठ
कुलदीप – कुलांगार
क्रम – अक्रम
करूप – सुरूप
कठोर – कोमल
कीर्ति – अपकीर्ति
खंडन – मंडन
खाद्य – अखाद्य
खीझना – रीझना
गंभीर – वाचाल
गरल – सुधा
गणतंत्र – राजतंत्र
गुरू – लघु
गौरव – लाघव
गुप्त – प्रकट
गृही – त्यागी
गृहस्थ – सन्यासी
ग्राम्य – नागर,
वन्य – ग्रस्तुमुक्त
गत – आगत
गुण – दोष
गगन – पृथ्वी
गोचर – अगोचर
घर – बाहर
घरेलू – बाहरी
(च-छ, ज-झ) से शुरु होने वाले शब्द और उनके विलोम शब्द निम्नलिखित है –
चल – अचल
चोर – साधु
चर – अचर
चिरंतन – नश्वर
चिर – अचिर
छाँह – धूप
चह – अनचाह
जन्म – मरण
ज्येष्ठ – कनिष्ठ
जय – पराजय
जड़ – चेतन
जागरण – निद्रा
ज्योति – तम
जागरित – सुप्त
जेय – अजेय
जल – स्थल
जीवन – मरण
जीवित – मृत
जंगम – स्थावर
ज्वार – भाटा
जति – विजाति
जटिल – सरल
झोपड़ी – महल
(त-थ-द-ध-न) से शुरु होने वाले शब्द और उनके विलोम शब्द निम्नलिखित है –
तम – प्रकाश
तिमिर – प्रकाश
तप – शीत
तामसिक – सात्विक
तीव्र – मन्द
तुकान्त – आतुिकान्त
तुच्छ – महान्
तृष्णा – वितृष्णा
तृषा – तृप्ति
तरल – ठोस
तिक्त – मधुर
देव- दानरव
दुष्ट, दुर्जन – सज्जन
दिवा – रात्रि
देय – अदेय
दूषित – स्वच्छ
दृढ़ – अदृढ़
दुराचारी – सदाचारी
दुर्बल – सबल
दुर्दान्त – शान्त
दुःशील – सुशील
दक्षिण – वाम, उत्तर
धरा – गगन
धनी – निर्धन
ध्वंस – निर्माण
धृष्ट – विनीत
न्यून – अकध
नश्वर – शाश्वत
न्यूतन – पुरातन
निन्दा – स्तुति
निर्दोष – सेदोष
नैतिक – अनैतिक
निर्माण – विनोश
निर्दय – सदय
नख – शिख
नैसर्गिक – कृत्रिम
नमकहलाल – नमकहराम
निरर्थक – सार्थक
निर्मल – मलिन
नित्य – अनित्य
निरक्षर – साक्षर
निष्काम – सकाम
निषिद्ध – विहित
निर्लज्ज – सलज्ज
नैकी – बदी
नया – पुराना।
(प-फ-ब-भ-म) से शुरु होने वाले शब्द और उनके विलोम शब्द निम्नलिखित है –
प्रख्यात – अविख्यात
बलवान् – बलहीन
पदार्थ – स्वार्थ
बन्धन – मुक्ति
पेय – अपेय
बहिरंग – अंतरंग
पवित्र – अपवित्र
बाह् – अभ्यंतर
पाप – पुण्य
भूत – भविष्य
पात्र – अपात्र
भौतिक – आध्यात्मिक
प्रकृत – अप्रकृत
भ्रान्त – निभ्र्रान्त
प्रेम – घृणा
भूगोल – खगोल
प्राकृतिक – अप्राकृतिक
भेद – अभेद
प्रशंसा – निन्दा
भय – साहस
प्राची – प्रतीची
भद्र – अभद्र
प्रत्यक्ष – परोक्ष
भोगी – योगी
पाश्वात्य – पौर्वात्य
भूलोक – द्युलोक
प्राचीन – अर्वाचीन
मानरव – दानव
प्रारंभिक – अन्तिम
महात्मा – दुरात्मा
प्रवृत्ति – निवृत्ति
मूक – वाचाल
प्रसारण – संकोचन
मसृण – रूक्ष
प्रसाद – विषाद
मंगल – अमंगल
शब्द – विलोम शब्द
प्रलय -सृष्टि
मुख – प्रतिमुख
परूष – कोमल
मनुज – दनुज
पंडित -मूर्ख
मालिक – नौकर
परकीय -स्वकीय
माता – पिता
परमार्थ -स्वार्थ
मिहनती – आलसी
पक्ष -विपक्ष
परतंत्र -स्वत
पाठ्य -अपाठ्य
बर्बर – सभ्य
पुरस्कार -तिरस्कार, दण्ड
बाढ़ – सूखा
पालक -पीड़क
बद्ध -मुक्त
मृत – जीवित
(य-र-ल-व) से शुरु होने वाले शब्द और उनके विलोम शब्द निम्नलिखित है –
योग -वियोग
विकीर्ण – संकीर्ण
योगी -वियोगी
वैमनस्य – सौमनस्य
यश -अपयश
व्यर्थ – अव्यर्थ
यौवन -वार्धक्य
व्यास – समास
यथार्थ -अयथार्थ
वृष्टि – अनावृष्टि
राम – रावण
बहिष्कार – अंगीकार
रूपवान् -कुरूप्
विनत – उद्धत
राग – विराग
बससन्त – पतक्षर
राजतंत्र -जनतंत्र
व्यावहारिक – अव्यावहारिक
रक्षक -भक्षक
विष – अमृत
रचना – ध्वंस
विज्ञ – अज्ञ
राव -रंक
वन्य – पालित
राजा -प्रजा
व्यष्टि – समष्टि
लाभ -हानि
विस्तृत – संक्षिप्त
लिखित -अलिखित
विजय – पराजय
लघु -गुरू
विस्तार – संक्षेप
लौकिक -अलौकिक
वीर – कायर
वाद -प्रतिवाद
विपद – संपद्
विवाद -निर्विवाद
विधवा – सधवा
विपत्र -संपन्न
विश्लेषण – संश्लेषण
विस्मरण -स्मरण
विमुख – सम्मुख
वैतनिक – अवैतनिक
विशिष्ट – सामान्य
(स-श-ह-क्ष) से शुरु होने वाले शब्द और उनके विलोम शब्द निम्नलिखित है –
सफल – विफल
सम – विषम
सबल -दुर्बल
सर्द – गर्म
सजीव -निर्जीव
सनाथ – अनाथ
सगुण -निर्गुण
सच्चरित्र – दुश्चरित्र
सत् -असत्
ससीम – असीम
सुकर -दुष्कर
सान्त – अनन्त
सरल -कठिन
सापेक्ष – निरपेक्ष
सहयोगी – प्रतियोगी
साक्षर – निरक्षर
सजल- निर्जल
संश्लिष्ट – विश्लिष्ट
सवर्ण – असवर्ण
संघटन – विघटन
स्वदेश – विदेश
सरस – नीरस
स्वजाति -विजाति
स्वाधीन – पराधीन
स्थूल -सूक्ष्म
स्वार्थ – निः स्वार्थ
स्तुति -निन्दा
समष्टि – व्यष्टि
सुशील -दुःशील
स्वधर्म – परधर्म
सुपथ -कुपथ
सूक्ष्म – स्थूल
सुमार्ग -कुमार्ग
स्मरण – विस्मरण
सुख -दुख
सुयश – अपयश
सुगम -दुर्गम
संगत – असंगत
सुलभ -दुर्लभ
सशंक – निःशंक
सुपात्र -कुपात्र
स्थावर – जंगम
सुगन्ध -दुर्गन्ध
सुनाम – कुनाम
सुकर्म -कुकर्म
सुर – असुर
साकार -निराकर
ाित -अाित
संकोच -निःसंकोच
स्वामी – सेवक
सकाम -निष्काम
सुधा – गरल
सार्थक -निरर्थक
सृष्टि – प्रलय
सम्मान -अपमान
संकल्प – विकल्प
संयोग -वियोग
संपत्र – विपत्र
सदय -निर्दय
संधि – विग्रह
सुमति -कुमति
साममयिक – असामयिक
सत्य – असत्य
स्पृश्य – अस्पृश्य
सादर -निरादर
सन्यासी – गृहस्थ
समूल – निर्मूल
सक्षम – अक्षम
सदाचार -दुराचार
शुक्ल – कृष्ण
सौम्य -उग्र
श्वेत – श्याम
सुकाल -अकाल
शाम – सुबह
स्तुत्य -निन्ध
श्लील – अश्लील
सौभाग्य -दुर्भाग्य
शुभ्र – कृष्ण
सामान्य -विशिष्ट
शिव – अशिव
स्वीकृति -अस्वीकृति
शासक – शासित
सुराज -कुराज
शोक – हर्ष
सुबह -शाम
शोषक – पोषक
सदाचारी -दुराचारी
शयन – जागरण
सार्थक -निरर्थक
श्रीगणेश – इतिश्री
संकीर्ण – विस्तीर्ण
श्रृंखला – विश्रंृखल
सुलभ -दुर्लभ
श्रद्धा – अश्रद्धा
सदाशय -दुराशय
श्रव्य – दृश्य
स्वप्न -जागरण
श्याम – गौर
सुकृति -दुष्कृति
हँसना – रोना
संकोच -प्रसार
हªास – वृद्धि
समास -व्यास
हास – रोदन
सभ्य -असभ्य
हार – जीत
स्वल्पायु – चिरायु
हर्ष -विषाद
सुदूर -सत्रिकट
हªस्व – दीर्घ
सभय -अभय
हिंसा – अहिंसा
सात्विक – तामसिक
क्षर – अक्षर
शकुन -अपशकुन
क्षम्य – अक्षम्य
शत्रु – मित्र
क्षमा – दण्ड
शीत – उष्ण
क्षणिक – शाश्वत
शुभ -अशुभ
क्षुद्र – विराट्
शुष्क -तरल
हिंदी माध्यम नोट्स
Class 6
Hindi social science science maths English
Class 7
Hindi social science science maths English
Class 8
Hindi social science science maths English
Class 9
Hindi social science science Maths English
Class 10
Hindi Social science science Maths English
Class 11
Hindi sociology physics physical education maths english economics geography History
chemistry business studies biology accountancy political science
Class 12
Hindi physics physical education maths english economics
chemistry business studies biology accountancy Political science History sociology
English medium Notes
Class 6
Hindi social science science maths English
Class 7
Hindi social science science maths English
Class 8
Hindi social science science maths English
Class 9
Hindi social science science Maths English
Class 10
Hindi Social science science Maths English
Class 11
Hindi physics physical education maths entrepreneurship english economics
chemistry business studies biology accountancy
Class 12
Hindi physics physical education maths entrepreneurship english economics